Het wonder van Diemen: het rekmanifest!

Een briljante zet van de gemeente Diemen. Om door middel van een manifest, het rekmanifest, de bedoeling en niet de letter, centraal te zetten in haar werkwijze. Dit geldt voor alle ambtenaren om ‘haar bewoners en andere contacten op een prettige manier van dienst te zijn’. Het heeft zo’n goede doorwerking voor haar burgers dat andere gemeentes komen kijken.

Rekkelijken en Preciezen

In de 17de eeuw twistten de mensen over de betekenis van de rolverdeling tussen God en mens. De Preciezen stonden tegenover de Rekkelijken. De eersten gingen uit van de voorbeschikking van God, de mens kon geen invloed uitoefenen op zijn lot. De Rekkelijken stelden de eigen verantwoordelijkheid van de mens centraal. God heeft iedereen een vrije wil gegeven om het goede of kwade te doen.

Dit onderscheid heeft lang doorgeklonken in gelovig Nederland, is de letter of de geest nu leidend. En trouwens niet alleen in Nederland. Karen Armstrong meldt in haar lijvige boek ‘The Battle for God’, de bewegingen die de drie hoofdreligies door de eeuwen heen hebben gemaakt: vaak waren de preciezen, soms waren de liberale tendensen bovenliggend. Bij de preciezen gold dat je nooit precies genoeg kan zijn. Door deze interne competitie bleven er een handje vol preciezen over die de dienst uitmaakten. Onder deze druk, die met geweld werd afgedwongen, gingen volken gebukt. De opstanden die daaruit dan ontstonden hadden meer liberale opvattingen tot gevolg. Naarmate dit te liberaal werd, greep de orthodoxie weer de macht. Zo is dat gegaan, zo gaat het en zo zal het mogelijk blijven gaan.

Het ‘spel’ tussen de rekkelijken en de preciezen wordt vandaag de dag nog gespeeld ook in de maatschappelijke- en organisatie arena’s. Het rekmanifest is daar een uiting van. In mijn werk heb ik ervaren hoe vanzelfsprekend sommige juristen de letter in het contract beschouwen: dit is toch zo, dat staat hier toch! Met geen mogelijkheid kon daarover het gesprek gevoerd worden. De hele wereld kan worden geïnterpreteerd behoudens de letter van het contract.

Gemeente Diemen neemt stelling

Gemeente Diemen neemt stellingIk vind het bewonderenswaardig dat een gemeente stelling neemt en zich expliciet rekkelijk wil opstellen met het grotere doel voor ogen. In het manifest staat: “daarom hebben we met onze medewerkers afgesproken dat ze zich richten op oplossingen, op zoek gaan naar speelruimte om de mensen van dienst te zijn, wel regels hanteren, maar ook flexibel zijn en werken vanuit vertrouwen”.

Het rekmanifest van Diemen

Het manifest geeft duidelijke handvatten hoe de ambtenaar zich mag opstellen: “Richt je niet op de regel, maar op wat je met de regel wilt bereiken… Zodat je de speelruimte van de regel zoveel mogelijk kunt benutten”. Want niet alles is op te lossen met regels, nog meer richtlijnen en voorschriften. Ga dus in gesprek met elkaar en zoek gezamenlijk naar de oplossing.

Zo is er een ‘Rek in hoe we ons opstellen’, ‘Rek in onze regels’ en een ‘Rek in onze dienstverlening’. De laatste geeft een ‘hardheidsclausule’ af: speling in regels. Want angst zal ons denken en handelen alleen maar beperken. Capital! Het valt op hoe laagdrempelig vernieuwend de taal is die in dit rek manifest is gebruikt. 

De gemeente Diemen komt van ver. In 2006 rommelde het binnen de gemeente: bestuurders vertrokken en moeilijke dossiers werden vooruitgeschoven. Er heerste een te gezellige en onprofessionele cultuur. Daarbij was er de angst dat Diemen geannexeerd zou worden door Amsterdam. Deze ontwikkelingen waren het startschot voor de andere koers.

Het rekmanifest geeft een goed signaal af

De menselijke maat werd de leidraad. Praatsessies volgden. Waarden werden bepaald: leergierigheid, lef en verbinding. Communicatie met bewoners werd directer, bellen in plaats van mailen. Ambtenaren kregen meer verantwoordelijkheid en regelvrijheid. Dat deze werkwijze succes vol is, blijkt wel uit de aantallen ambtenaren uit andere gemeente die dit ‘wonder van Diemen’ met eigen oren op locatie willen horen. Waar vroeger vraagstukken de gemeentelijke organisatie tot onderlinge strijd en verwijdering bracht, worden nu grote projecten raadsbreed aangenomen. Zie voor meer informatie: https://www.diemen.nl/Onderwerpen/Algemeen/Rekmanifest.

Een rekmanifest opstellen voor alle overheidsinstellingen zou zo gek niet zijn. Ook in publiek-private samenwerking zou het mooi zijn als opdrachtgever en opdrachtnemer hiervoor zouden kunnen gaan staan. Ik gebruik hier vier werkwoorden, beducht als ik ben dat zo’n manifest een werkje wordt zonder urgentie en betekenis. Dit authentieke en voor Diemen kenmerkende manifest werkt zo goed omdat het uit hen is voortgesproten.

Toch vind ik het signaal wat het rekmanifest afgeeft, erg goed. Waar samenwerking moeizaam wordt, wordt de bedoeling  -waarom zaten we hier ook al weer bij elkaar-, uit het oog verloren. Juist het vinden van de overstijgende gezamenlijkheid helpt om de samenwerking verder op te starten. Het rekmanifest zou het eindproduct kunnen zijn van een proces van gesprekken. Is de letter of de oplossing hier leidend? Hoe geven we dit praktisch vorm? Opgeschreven in de eigen taal.  

Vanaf nu gaat dit rekmanifest mee in de werktas naar mijn klant.