Hoe breekbaar en complex is vertrouwen eigenlijk. Trust takes years to build, seconds to break, and forever to repair. In een wereld waar extremen het geluid bepalen, zien we vertrouwen onder zware druk staan, het wordt haast vermorzeld. Het is teer om overeind te blijven.
In mijn gesprekken en bijeenkomsten staat vertrouwen vaak centraal, en helaas meestal niet in een positieve zin. Zodra de belangen groot zijn en de communicatie moeizaam verloopt, komt de vertrouwenskaart bijna altijd op tafel. Zinnen als “Ik vertrouw jou niet” kleuren de ondertoon van de communicatie. Momenten van onzekerheid of onenigheid wordt beantwoord met een “zie je wel” houding.
Dit soort wantrouwen brengt de zaak zelden verder. Ook hoor ik vaker tegen functionarissen, vooral die van de overheid, zeggen: “Ik vertrouw jouw organisatie niet.” Zo’n uitspraak haalt meteen de wind uit de zeilen: het gesprek valt stil, en de vertegenwoordiger van de organisatie verliest als het ware in één zin zijn legitimatie en grip.
De redenen voor dit wantrouwen kunnen er zijn, dat weet ik. Maar ik zie ook hoe dit wantrouwen zich als een verstikkende deken verspreidt over te veel aspecten en onderwerpen in de samenwerking. Het creëert een keten van negatieve ervaringen waarin een bijna vanzelfsprekende houding van wantrouwen de overhand neemt. Daarmee maakt wantrouwen zichzelf sterker. Het groeit als een giftige, beperkende kracht die elk denken in mogelijkheden en wat er wel goed gaat lijkt te blokkeren. Distrust is the poison that paralyzes possibility.
Zonder vertrouwen is er geen alternatief. Is het mogelijk om zonder vertrouwen te leven, zowel professioneel als privé? Zonder vertrouwen wordt elke relatie moeilijk en leidt het tot een soort isolement. Mensen sluiten zich af, durven niet meer open te staan voor de ander om gekwetst worden te vermijden. Daarbij kan je het gebrek aan vertrouwen niet altijd, en al helemaal niet alleen, bij de ander of een organisatie neerleggen. Het is nooit zwart-wit.
Bovendien zijn er altijd aspecten waarop je wel kunt vertrouwen, zelfs als het gaat om instanties die kritisch worden bekeken, zoals de overheid. Wat zou er in Nederland gebeuren zonder die overheid (politie, defensie, uitkeringsinstanties, ziekenhuizen, rechtspraak e.d.)?
Vertrouwen moet dan ook beginnen bij onszelf, bij onze eigen bereidheid om een stap naar de ander te zetten. Het herstellen van vertrouwen is geen eenzijdige klim, het is geen kwestie van de ene partij die de top moet bereiken terwijl de ander achteroverleunend wacht. Dat is een grote misvatting. Vertrouwen begint ook bij onszelf, bij onze eigen bereidheid om een stap naar de ander te zetten.
Zelfs in situaties waar vertrouwen is geschaad, moet toch gezamenlijk de toenadering worden gezocht. Vertrouwen herstellen is een wederzijds, kwetsbaar proces van beweging naar elkaar toe. Oké, misschien moet de een harder werken dan de ander, maar het blijft een gezamenlijke inspanning.
Vertrouwen ontvangen betekent ook dat je het waard bent om vertrouwd te worden. To be trusted is a greater compliment than being loved. Vertrouwd worden vormt de basis voor iedereen die een relatie heeft of wil aangaan en is cruciaal voor wederzijds begrip. Het vraagt dat je, ondanks wantrouwen, bereid bent -ontvankelijk bent- de ander te benaderen en hem op zijn woord te geloven. Dit is een bewuste keuze, waarin je jezelf de waarde toekent als iemand die, zelfs na teleurstelling, het vertrouwen waard is.
Natuurlijk bestaat het risico dat je opnieuw teleurgesteld wordt. Maar zonder toenadering gebeurt er niets. Trusting someone is giving them the power to break your heart, but trusting them not to do so. Zonder enige mate van vertrouwen is er geen gesprek, geen compensatie, en geen perspectief mogelijk. Dit besef kan ook mensen die vastzitten in wantrouwen helpen de waarde hiervan in te zien.
Wantrouwen kan er zijn en is soms/vaak ook legitiem. Het zou een tijdelijk sentiment moeten zijn en het startpunt voor een goed gesprek, voor toenadering. Want zonder vertrouwen kan werken tot een hel worden en kan geen (werk)relatie standhouden. Trust is the glue of life. It’s the most essential ingredient in effective communication. It’s the foundational principle that holds all relationships.
En dus:
- Vertrouwen is geen eenzijdig proces maar een gezamenlijke, kwetsbare stap naar de ander. Ook al heeft de ander je in jouw optiek benadeeld of beschadigd.
- Wantrouwen mag een startpunt zijn, maar geen eindpunt: het moet niet blijven overheersen, want dat belemmert elke vorm van samenwerking en werkplezier.
- Vertrouwd worden is een waardevolle eigenschap van elke mens: het vraagt om een bereidheid om zelf kwetsbaar te zijn, ook als de weg naar wederzijds vertrouwen hobbelig is.
Nathalie Vrancken is onafhankelijk gespreksleider in allerlei werksituaties en samenwerkingsverbanden en zij is werkzaam bij De Externe Voorzitter.
